YADDA TURAWA SUKA KWACE SOKOTO
Daga Sadiq Tukur Gwarzo, RN.
Turawa sun riski Arewa a zamnin Sarki Musulmi Abdurrahman ɗan Atiku.
Shikuwa Anyi masa mubaya'ar sarauta a gidan waziri Buhari ne bayan rasuwar Sarkin musulmi Ummaru, sannan ya taso daga Kauran Namoda ya nufi sokoto.
Akan hanyarsa ya sauka a Gora, ya aika cewar Sarkin Mafara yazo gareshi, sarkin mafara yace bazai iya zuwa ba saboda rashin lafiya, amma ga galadima nan ya amsa mubaya'a..
Sarkin musulmi yace baya amsar mubaya'ar galadima, sarkin yakeso yazo da kansa, amma sai sarkin Mafara yaki yaje.
Rannan bayan sarkin Musulmi Abdurrahman ya isa gida Sokoto, sai aka sake aikewa sarkin musulmi da cewar husuma ta auku tsakanin sarkin Mafara dana Burmi, har sarkin mafara ya kame Birnin Tudu dake ikon sarkin Burmi.
Sarkin musulmi ya aike zuwa Mafara cewa ya saki wannan gari indai ya tabbatar Birnin Tudu na sarkin Burmi ne, idan kuwa ba nashi bane to ya aiko da jawabi mai daɗi gareshi.
Sarkin Mafara ya aiko da cewar Birnin Tudu ba na sarkin Burmi bane, na Namai-barau ne, shikuwa nasa ne. Yanzu kuma Ibo ke ikon ta, shima kuma nasa ne.
Sarkin musulmi ya aike ga waɗannan sarakunan da cewa suyi sulhu a tsakanin su, amma sai sarkin Mafara yaki ya karɓi sulhu.
Sarkin musulmi ya aike da sako Mafara cewar matsawar sarkinsu bai karɓi sulhu ba, to yaki na zuwa daga gareshi.. Mutanen Sarkin Mafara suka haɗu da jakadan sarkin musulmi a wani wuri mai suna Rini suka harbeshi da kibiya, sannan sukace sun ɗauki faɗa da sarkin musulmi.
Sarkin musulmi ya aikewa Sarkin Anka wannan abu, amma shima sai aka tarar yana goyon bayan Sarkin Mafara ne.
Daga nan kuwa sai sarkin musulmi ya hori a buga tamburan yaki, yace mutanen Anka da Mafara sun zama abokan gaba, sannan ya aike da sarkin zamfara Ummaru ɗan Mahmudu gabas, yace ya rinka aikewa da hari mafara.
Ya kuma hori Sarkin Rafi Alhaji daya zauna a Magami ya kuntatawa mutanen muradun da hsre-hare.
Sannan ya aike jarumai domin su zauna tare da sarkin Burmi a Modocci don maganin harin da abokan adawa zasu iya kawowa.
Haka kuma ya umarci sarkin Sulluɓawa shuni daya rinka kai hare-hare ga Anka da Mafara babu sassautawa.
Yace da Magajin gari ya tafi Maru ya tara jarumai su tafi sukai hari ga Mafara.
Ya umarci sarkin Danko Ali yazo su haɗu a Laje don su kaiwa abokan adawa hari.
Da sarkin Mafara yaga haka, sai ya aike wa sarkin Gobir neman taimako. Sarkin Gobir Almu ya tashi da gagarumar runduna zuwa Mafara, suka tafi ga sarkin Burmi suka buka yaki har sau uku ana gwabzawa amma basu samu gagarumar nasara ba, anan nema aka halaka Bawa ɗan sarkin Mafara.
Daga nan sai sarkin musulmi ya aiki jarumai su tsare wababe, sannan yahau zuwa Mafara da yaki, ya buga yaki dasu da fari sannan ya koma gida.
Bayan ya komo gida sai mutanen Mafara suka saduda, suka aiko neman sulhu saboda kuntatar da akayi musu.
Sarkin musulmi yaki amsa musu, ya cigaba da shirin yaki abinsa.
Amma da suka matsu sai suka kori sarkinsu Buzu, suka aika da rawaninsa ga sarkin Burmi domin ya nemar musu sulhu da sarkin muslmi.
Da sarkin musulmi yaji abinda sukayi, sai yace indai da gaske ne suna son sulhu, to sai sabon sarkin da suka zaɓa ya zo gareshi.
Daga nan Sabon sarkin Mafara da sarkin zamfaran Anka suka taso izuwa ga sarkin musulmi suna masu neman amana, suka haɗu dashi a Gandi, yace su saki duk bayin da suka kama a yayin wannan rikici, sukace sunji zasuyi yadda duk yace.
Yace kuma bai yadda da amanar suba har sai sun bashi bayi dubu.
Sai da suka bashi kuwa sannan ya aminta dasu.
Sannan yace ya mayarwa sarkin Burmi birnin Tudu, suka ce sun yadda,.
Ya hori sarkin mafara da jama'ar sa duk su daina al'adar nan tasu ta ahi( atire) da aka sansu da ita, ya rarraba yankuna kuma ga sarakunanda suka taimakeshi a wannan yaki.
Ya baiwa Alhaji Maradun, ya raba wasu yankuna tsakanin sarkin Mafara Laje da Sarkin Danko Ali.
Bayan duk an kare wannan, sai ya shirya zuwa Argungu da yaki, yaje ya kai mata hari ya dawo gida.
Bayan ya dawo ya kai yaki Ruwan Bore ya kame waɗanda ke ciki, sannan ya sake shiryawa zuwa Argungu a kashi na biyu.
Bayan ya dawo dai, ya sake kaiwa Ruwan Bore da Argurgu hari a karo na uku.
Daga nan sai yaron turawa mai suna Adamu yazo masa. Yazo tare da yaron sarkin zazzau, da gaisuwa da hajoji da suka saba aikawa ga sarkin musulmi. Sarkin musulmi yaki amsar gaisuwarsu ya kuma koresu.
Daga baya sai aka shirya gyara da turawa, sarkin musulmi yaci gaba da karɓar gaisuwarsu.. Ana kan haka kuma sai ƙlabari yazo cewa turawa sun kone Nufe, sun cinyeta da yaki..
Koda sarkin musulmi yaji haka sai ya daina amsar gaisuwarsu. Amma kuma labarin ciye-ciyen garuruwa daga turawa ya zamo yanata karuwa a kullum.
A haka har sukaci Bauchi, sarkin Bauchi ya gudo zuwa kano.
Rannan bayan an kare Basasar Kano lokacin da waziri ya sauka a zariya sai kwatsam ga turawa sun dira da rundunar su ta yaki, suka ce sai a saki bayi duka, aka sakesu.
Suka tsare waziri a zazzau.
Suka sa dogarai biyu a kowacce kofa, amma akwai wata kofar da waziri ya sulale ya bar zazzau zuwa kano da ba susan da itaba, daga kano ya komo sokoto abinsa.
Sai Ya zamana zazzau ta fita daga ikon sarkin musulmi.
Sannan Gwamna Lugga ya aiko da wasika zuwa ga sarkin musulmi da Cewa:-
Bayan gaisuwa, Ka sani, idan shekara ta kewayo, zamu zo gareka, idan kana wurno zamu sauka a sokoto, idan kana sokoto kuwa zamu sauka a cikinta.
Sai sarkin musulmi ya juya takardar tasu ya maida jawabi da cewa
"La Haula Wala kuwwati Illa Billahi"
Ya aike musu dashi.
Sai dai bayan watanni 6 sai Allah yayi masa rasuwa, yana da shekaru 75 a duniya, yana kuma da shekaru 12 bisa mulki.
Kabarinsa na nan a Wurno.
Haka kuma Azamaninsa akayi basasar kano. Kuma a zamaninsa turawan Faransa suka kone Salame da dare, mutane suka firgita matuka.
Da fatan Allah yajikansa Amin.
SARAUTAR SARKIN MUSULMI ATTAHIRU DAN AHMADU DAN ABUBAKAR ATIKUDaga Sadiq Tukur Gwarzo, RN.
Turawa sun riski Arewa a zamnin Sarki Musulmi Abdurrahman ɗan Atiku.
Shikuwa Anyi masa mubaya'ar sarauta a gidan waziri Buhari ne bayan rasuwar Sarkin musulmi Ummaru, sannan ya taso daga Kauran Namoda ya nufi sokoto.
Akan hanyarsa ya sauka a Gora, ya aika cewar Sarkin Mafara yazo gareshi, sarkin mafara yace bazai iya zuwa ba saboda rashin lafiya, amma ga galadima nan ya amsa mubaya'a..
Sarkin musulmi yace baya amsar mubaya'ar galadima, sarkin yakeso yazo da kansa, amma sai sarkin Mafara yaki yaje.
Rannan bayan sarkin Musulmi Abdurrahman ya isa gida Sokoto, sai aka sake aikewa sarkin musulmi da cewar husuma ta auku tsakanin sarkin Mafara dana Burmi, har sarkin mafara ya kame Birnin Tudu dake ikon sarkin Burmi.
Sarkin musulmi ya aike zuwa Mafara cewa ya saki wannan gari indai ya tabbatar Birnin Tudu na sarkin Burmi ne, idan kuwa ba nashi bane to ya aiko da jawabi mai daɗi gareshi.
Sarkin Mafara ya aiko da cewar Birnin Tudu ba na sarkin Burmi bane, na Namai-barau ne, shikuwa nasa ne. Yanzu kuma Ibo ke ikon ta, shima kuma nasa ne.
Sarkin musulmi ya aike ga waɗannan sarakunan da cewa suyi sulhu a tsakanin su, amma sai sarkin Mafara yaki ya karɓi sulhu.
Sarkin musulmi ya aike da sako Mafara cewar matsawar sarkinsu bai karɓi sulhu ba, to yaki na zuwa daga gareshi.. Mutanen Sarkin Mafara suka haɗu da jakadan sarkin musulmi a wani wuri mai suna Rini suka harbeshi da kibiya, sannan sukace sun ɗauki faɗa da sarkin musulmi.
Sarkin musulmi ya aikewa Sarkin Anka wannan abu, amma shima sai aka tarar yana goyon bayan Sarkin Mafara ne.
Daga nan kuwa sai sarkin musulmi ya hori a buga tamburan yaki, yace mutanen Anka da Mafara sun zama abokan gaba, sannan ya aike da sarkin zamfara Ummaru ɗan Mahmudu gabas, yace ya rinka aikewa da hari mafara.
Ya kuma hori Sarkin Rafi Alhaji daya zauna a Magami ya kuntatawa mutanen muradun da hsre-hare.
Sannan ya aike jarumai domin su zauna tare da sarkin Burmi a Modocci don maganin harin da abokan adawa zasu iya kawowa.
Haka kuma ya umarci sarkin Sulluɓawa shuni daya rinka kai hare-hare ga Anka da Mafara babu sassautawa.
Yace da Magajin gari ya tafi Maru ya tara jarumai su tafi sukai hari ga Mafara.
Ya umarci sarkin Danko Ali yazo su haɗu a Laje don su kaiwa abokan adawa hari.
Da sarkin Mafara yaga haka, sai ya aike wa sarkin Gobir neman taimako. Sarkin Gobir Almu ya tashi da gagarumar runduna zuwa Mafara, suka tafi ga sarkin Burmi suka buka yaki har sau uku ana gwabzawa amma basu samu gagarumar nasara ba, anan nema aka halaka Bawa ɗan sarkin Mafara.
Daga nan sai sarkin musulmi ya aiki jarumai su tsare wababe, sannan yahau zuwa Mafara da yaki, ya buga yaki dasu da fari sannan ya koma gida.
Bayan ya komo gida sai mutanen Mafara suka saduda, suka aiko neman sulhu saboda kuntatar da akayi musu.
Sarkin musulmi yaki amsa musu, ya cigaba da shirin yaki abinsa.
Amma da suka matsu sai suka kori sarkinsu Buzu, suka aika da rawaninsa ga sarkin Burmi domin ya nemar musu sulhu da sarkin muslmi.
Da sarkin musulmi yaji abinda sukayi, sai yace indai da gaske ne suna son sulhu, to sai sabon sarkin da suka zaɓa ya zo gareshi.
Daga nan Sabon sarkin Mafara da sarkin zamfaran Anka suka taso izuwa ga sarkin musulmi suna masu neman amana, suka haɗu dashi a Gandi, yace su saki duk bayin da suka kama a yayin wannan rikici, sukace sunji zasuyi yadda duk yace.
Yace kuma bai yadda da amanar suba har sai sun bashi bayi dubu.
Sai da suka bashi kuwa sannan ya aminta dasu.
Sannan yace ya mayarwa sarkin Burmi birnin Tudu, suka ce sun yadda,.
Ya hori sarkin mafara da jama'ar sa duk su daina al'adar nan tasu ta ahi( atire) da aka sansu da ita, ya rarraba yankuna kuma ga sarakunanda suka taimakeshi a wannan yaki.
Ya baiwa Alhaji Maradun, ya raba wasu yankuna tsakanin sarkin Mafara Laje da Sarkin Danko Ali.
Bayan duk an kare wannan, sai ya shirya zuwa Argungu da yaki, yaje ya kai mata hari ya dawo gida.
Bayan ya dawo ya kai yaki Ruwan Bore ya kame waɗanda ke ciki, sannan ya sake shiryawa zuwa Argungu a kashi na biyu.
Bayan ya dawo dai, ya sake kaiwa Ruwan Bore da Argurgu hari a karo na uku.
Daga nan sai yaron turawa mai suna Adamu yazo masa. Yazo tare da yaron sarkin zazzau, da gaisuwa da hajoji da suka saba aikawa ga sarkin musulmi. Sarkin musulmi yaki amsar gaisuwarsu ya kuma koresu.
Daga baya sai aka shirya gyara da turawa, sarkin musulmi yaci gaba da karɓar gaisuwarsu.. Ana kan haka kuma sai ƙlabari yazo cewa turawa sun kone Nufe, sun cinyeta da yaki..
Koda sarkin musulmi yaji haka sai ya daina amsar gaisuwarsu. Amma kuma labarin ciye-ciyen garuruwa daga turawa ya zamo yanata karuwa a kullum.
A haka har sukaci Bauchi, sarkin Bauchi ya gudo zuwa kano.
Rannan bayan an kare Basasar Kano lokacin da waziri ya sauka a zariya sai kwatsam ga turawa sun dira da rundunar su ta yaki, suka ce sai a saki bayi duka, aka sakesu.
Suka tsare waziri a zazzau.
Suka sa dogarai biyu a kowacce kofa, amma akwai wata kofar da waziri ya sulale ya bar zazzau zuwa kano da ba susan da itaba, daga kano ya komo sokoto abinsa.
Sai Ya zamana zazzau ta fita daga ikon sarkin musulmi.
Sannan Gwamna Lugga ya aiko da wasika zuwa ga sarkin musulmi da Cewa:-
Bayan gaisuwa, Ka sani, idan shekara ta kewayo, zamu zo gareka, idan kana wurno zamu sauka a sokoto, idan kana sokoto kuwa zamu sauka a cikinta.
Sai sarkin musulmi ya juya takardar tasu ya maida jawabi da cewa
"La Haula Wala kuwwati Illa Billahi"
Ya aike musu dashi.
Sai dai bayan watanni 6 sai Allah yayi masa rasuwa, yana da shekaru 75 a duniya, yana kuma da shekaru 12 bisa mulki.
Kabarinsa na nan a Wurno.
Haka kuma Azamaninsa akayi basasar kano. Kuma a zamaninsa turawan Faransa suka kone Salame da dare, mutane suka firgita matuka.
Da fatan Allah yajikansa Amin.
Anyi masa mubaya'a mulki a wurno gidan waziri Buhari. Daga nan ya taso zuwa sokoto da zama. Acan ne Sarkin kano Alu Babba yazo gareshi yayi masa mubaya'a tare da jaddada tubansa bayan karewar Basasar kano da rasuwar sarkin kano Tukur.
Sarkin Musulmi Attahiru ya yafe masa, ya kuma aura masa 'yarsa, sannan ya ɗauki hanyar komawa gida.
Akan hanyarsa ne ya sauka a Gadi ta kasar zamfara. Da yammaci sai kuwa ga matarsa a sukwane tazo gareshi daga kano. Anan take sanar masa cewar turawa sun kwace kano. Don haka sai tsoro ya kamashi, ya sulale da dare ya gudu ba tare da jarumansa sun sani ba.
Da gari ya waye jaruman Sarki Alu suka nemeshi baya nan, sai wazirinsa Ahmadu yayi musu jagora suka sukwano da nufin dawowa kano. Amma kafin su iso sai suka haɗu da turawa, suka gwabza yaki, waziri Ahmadu yayi shahada, saura suka tarwatse.
Anan kuma sai Wambai Abbas yaja ragowar tawaga da suka tarwatse suka tafi kano tare da yiwa turawan cikinta mubaya'a, har kuma daga baya suka naɗa shi Sarkin kano.
Sa'ar da labari yazo sokoto cewar turawa na zuwa daga kano, sai aka shiga shawarwarin abin yi. Wasu suka ce ayi tattalin yaki dasu. Wasu sukace a nemi sulhu dasu. Wasu kuwa sukace sai ayi hijira tun kafin su iso.
Sarkin musulmi Abdurrahman kuwa sai ya karkata akan ayi hijira. Daga nan mutane suka shiga tattalin kayayyaki. Aka shiga siyen takalma, alfadarai, jakuna, rakuma da sauran kayayyaki domin yin hijira. Aka sanya ranar tashi.
Ana cikin haka kwatsam sai ga labari cewar turawa na daf da sokoto. Sai kuwa niyyar hijira ta warware, aka shiga shirin yaki dasu.
Sarkin musulmi ya fita bayan gari ranar wata jumu'a ya kafa sansani, ya aika da masu neman labari suje suyi Sharoro.
A wannan yammaci masu sharoro suka gama hangawa suka dawo basu ga kowa ba. Wayewar garin asabar ma haka. Sai can da yammaci har nutane sun fara sakin jiki da zuwan turawa akaga kura ta turnuke, turawa suka harbo bindiga ta kashe mutane. Jama'ar sarkun musulmi ta kwana cikin shiri.
Da wayewar garin Lahadi sai aka fita yaki. Aka soma fafatawa, amma cikin kankanin lokaci aka kashe mutanen sarkin musulmi masu yawa, wannan yasa yaja zuga ya gudu yabar sokoto, sannu a hankali har kasar Gombe inda Allah yayi masa rasuwa daga baya, bayan ya gwabza faɗa da turawa a wani wuri da ake kira 'Burmi.
Dafatan Allah yajikamsa Amin.
Bayan rasuwarsa, sai Sauran mutanen dake tare dashi suka rabu, wasu suka dawo sokoto, wasu kuma suka nausa izuwa gabas, suka sauka a wani wuri mai suna 'Shehu Talha', suka naɗa Muhammadu Bello ɗan marigayi sarkin da turawa suka kashe Attahiru a matsayin shugaba. Har yanzu kuma ɓurɓushin sa suna can garin.
Amma da turawa da turawa suka tarwatsa tawagar yaki a sokoto, shima waziri Buhari sai yaja zuga yayi nasa wuri. Yaje wani kauye mai suna Dinawa kusa da wurno ya sauka.
Babu jimawa sai turawa suka aiko masa da takarda cewar ya komo sokoto. Waziri Buhari yahau da mutanensa ya nufi sokoto. Ya iske turawa sunyi dandali a gabas da birnin sokoto. Ya aike musu gashi nan tafe, suka yi masa izinin shiga birni.
Aikuwa koda mutane sukaji cewar waziri ya komo birni, sai waɗanda suka gudu sukayi ta dawowa.
To daga nan sai turawa suka nemi shawarar wanda za'a naɗa sabon sarki..
Daga karshe shawara ta cimmu, aka yiwa Attahiru jikan Muhammdu Bello sarauta.
A shekarar farko turawa basu fara komai ba, suna ta neman haɗin kai daga jama'a.
A farkon shekara ta biyu sai suka sanya wa jama'a Jangali. A karshenta kuma suka sanya haraji.
A shekara ta uku ne fitinar Satiru ta taso.
Abinda kuwa ya faru shine:-
Akwai wasu unguwanni a kudancin sokoto masu sunaye Boɗinga da Dange, ance sai wani mutum mai suna Danmakaho gaurin Kauyawa da wasunsa suka shiga tara mutane a garin Satiru, har sai da suka tara jama'a da yawa da nufin ɓallewa daga turawa.
Farkon abinda suka fara shine yanka wuyan wani mutum mai suna Yahaya saboda yayi sallar idi ba tare dasu ba.
Daga nan sai kisan wasu mazaje 13 da mace ɗaya a kauyen Tsomau gami da kone garin.
Labari sai ya iske baturen mulki Mai Farin Kai (Mr. Burdon) lokacin kuwa yana shirin tafiya Dungurun ne. Don haka sai ya aiko da takarda ga turawan sokoto domin suyi bincike kafin ya dawo.
Ana haka sai turawa uku da likita ɗaya suka taso izuwa satiru don ganewa idonsu abinda ke faruwa. Ai kuwa zuwansu keda wuya bayan sun zauna, sai mutanen Satiru suka hausu da sara da suka, sukayi gunduwa-gunduwa
Daga nan fa sai mutanen satiru suka soma girman kai da buwaya, suna bin garuruwan makwabta suna kara magoya baya da kisan duk wanda yaki musu biyayya.
Bayan jimawa kaɗan Mr Burdin ya komo sokoto. Sarkin musulmi yaje ya gaisheshi, sannan ya tura takardu duk manyan sarakuna suzo sokoto irinsu Sarkin Tambuwal, Sarkin Mafara, sarkin Danko, sarkin 'Burmin Bakura, sarkin Gobir Isa, da sarakunan Zamfara.
Bayan kwanaki sai Marafa ya nemi izini aka bashi, ya taho da runduna don murkushe mutanen satiru, amma akayi rashin nasara akan sa, mutanen satiru suka kara girman kai.
Daga nan sai askarawan Turawa suka iso sokoto daga Kano, kwantagora, Dungurum da Lokoja. Aka haɗa runduna aka nufi satiru.
Da turawa suka isa, sai suka girke kayan faɗansu. Mutanen satiru ma suka fito garesu suka jeru. Turawan nan kallon su kurum suke yi. Babu jimawa mutanen satiru suka nufo askawan turawa a sukwane.
Sai da mutanen Satiru suka zo kusa, sai masu Igwa suka durkusa kan guiwowinsu, suka fara harbawa. Nan take hayaki ya turnuke sama, kafin kace haka gawarwakin mutanen satiru kurum ake gani a kasa hululu cikin jini.
Wani sahun ya kara tasowa ga turawa, nan ma akayi masa kamar yadda akayiwa sahu na farko. Aikuwa babu jimawa sai ragowar suka arce.
Bature Mai Farin kai ya shiga garinsu, ya huta, sannan ya bada umarni a kone shi. Karshen wannan fitina kenan wadda ta ɗauki tsawon shekara ɗaya da kwana ashirin.
A shekara ta huɗu da zuwan turawa suka tursasa sarakunansu bada 'ya'yansu a koyar dasu ilimin boko, a lokacin ma babu makaranta a sokoto.
A shekara ta takwas kuma suka gina Baitul Mali.
A karshe dai, Allah ya karɓi ran sarki Attahiru na biyu bayan ya shafe shekaru 12 da watanni 2 a mulki a shekarar 1915.
Da fatan Allah yajikansa Amin.
Sauran Sarakunan da suka mulki sokoto bayansa sune:
-Muhammadu dan Ahmadu 1915-1924
Muhammadu dan Muhammadu 1924-1931
Hasan dan Mu'azu Ahmadu
1931- 1938
Siddiq Abubakar III
1938- 1923
Ibrahim Dasuki
1923-1988
Muhammadu Maccido
1988- 2006
Sa'adu Abubakar
2006-
Alhamdullahi. Karshe kenan!
No comments:
Post a Comment